Goede kwaliteit van zorg: ‘We onderzoeken wat kwaliteit betekent voor mensen’

‘In de gehandicaptensector hebben we al jaren een gedeelde visie op goede zorg: persoonsgerichte zorg die bijdraagt aan de kwaliteit van bestaan van mensen met een beperking’, vertelt Van Dalen. ‘Die visie is de basis onder het kwaliteitskader dat we in 2017 formuleerden, en onder de opvolger ervan – het kwaliteitskompas, uit 2022.’

‘Inmiddels zijn er meer inzichten over kwaliteit, zoals die vanuit positieve gezondheid. Daarnaast zijn er allerlei maatschappelijke ontwikkelingen die het denken over kwaliteit beïnvloeden, zoals de huidige krapte op de arbeidsmarkt, maar ook thema’s zoals duurzaamheid en technologie. Dat roept de vraag op of onze visie aanvulling of aanscherping verdient. Vandaar dat we in de ontwikkelagenda van het kwaliteitskompas gezegd hebben: we willen onderzoeken en bediscussiëren wat een eigentijdse visie op kwaliteit is.’

Het afgelopen jaar is de VGN hier samen met de andere leden van de stuurgroep Kwaliteitskader gehandicaptenzorg mee gestart. Hierbij kregen we ondersteuning van USBO, het departement Bestuurs- en organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht. 

Van Dalen: ‘Je kunt bij het herijken van een visie kiezen voor een theoretische benadering. Dan duik je de literatuur in, kijk je wat er is, en formuleer je op basis daarvan iets nieuws. Wij wilden verder gaan dan dat. We wilden weten wat kwaliteit betékent voor mensen, vanuit allerlei verschillende perspectieven: cliënten en verwanten, professionals, beleidsmakers, bestuurders én voor mensen uit aanpalende sectoren zoals jeugdhulp en ouderenzorg.’ 

Gesprek van de dag

Daarom koos de stuurgroep voor actie-onderzoek. ‘We kwamen met experts vanuit die verschillende perspectieven in werkconferenties bij elkaar om beelden te delen en ervaringen uit te wisselen. Die aanpak heeft niet alleen als voordeel dat we een laag dieper kunnen gaan, maar ook dat het denken over kwaliteit meer gaat leven. Zo is bijvoorbeeld het thema knellende verantwoording aan de orde geweest in de sessies en het effect daarvan op kwaliteit. Deelnemers aan de conferentie nemen de inzichten weer mee naar hun organisaties om er daar verder over te spreken.’ 

De werkconferenties hebben mooie ingrediënten opgeleverd voor de visie op kwaliteit. De stuurgroep gaat de komende tijd aan de slag om met deze ingrediënten een voorstel te doen voor een eigentijdse visie op kwaliteit. Van Dalen: ‘We kijken bijvoorbeeld naar de breedte van het begrip kwaliteit, kwaliteit van bestaan en kwaliteit van zorg en ondersteuning. Eerder hadden we het vooral over kwaliteit in de zorg. Maar we zien dat steeds meer maatschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op het leven van mensen met een beperking. Het is dan ook voor de hand liggend om die ontwikkelingen erbij te betrekken. Maar als je dat doet, is de volgende vraag meteen: hoe verhoudt dit zich dan tot die andere visie, namelijk de Visie 2030? Dat zijn interessante vragen waar we grondig met elkaar over willen nadenken.’ 

Samen met anderen

Het actie-onderzoek zorgde meteen voor een betere verbinding tussen de gehandicaptensector en aanpalende sectoren. Vertegenwoordigers van onder meer Jeugdzorg Nederland en vanuit de ouderenzorg hebben meegedacht als expert in een klankbordgroep. 

Van Dalen: ‘Dat is belangrijk omdat we de reikwijdte van ons kwaliteitskompas graag willen verbreden. Steeds meer mensen krijgen zorg of ondersteuning vanuit verschillende domeinen of leveringsvormen. Het is logisch als al die sectoren op dezelfde manier naar kwaliteit kijken.’ 

De sectoren jeugd, ouderenzorg en geestelijke gezondheidszorg, en het sociaal domein zijn ook bezig met implementatie van of plannen voor nieuwe kwaliteitsstandaarden zoals een kompas of een kader. ‘Natuurlijk onderzoeken we hoe we bij elkaar kunnen aansluiten. Als je een beperking hebt moet het voor de kwaliteit niet uitmaken van wie je zorg krijgt, of wie dat betaalt. Daarom hebben we afgelopen jaar aan het Zorginstituut gevraagd of het kwaliteitskompas ook kan gelden voor mensen die een Modulair Pakket Thuis krijgen. En in september hebben we het convenant Medisch-Generalistische Zorg ondertekend. Met dit convenant willen we de zorg die huisartsen, artsen VG en specialisten ouderengeneeskunde samen toegankelijk te houden. En het mooie is dat het convenant van toepassing is op álle cliënten, hoe ze ook wonen.’ 

Mooie voorbeelden

Van Dalen: ‘We merken dat het vergroten van de reikwijdte voor sommige onderdelen lastig is. Bijvoorbeeld voor leden die ook ondersteuning bieden die betaald wordt vanuit het sociaal domein. Het punt is dat gemeenten zelf mogen invullen welke kwaliteitseisen zij stellen aan zorgaanbieders die zij contracteren. Dat maakt sturing op landelijk niveau lastig. Toch heeft de volledige stuurgroep van het Kwaliteitskompas hierover een brief gestuurd aan de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), waarin zij de VNG uitnodigt om met elkaar in gesprek te gaan over: Hoe krijgen we samen voor elkaar dat gemeenten het kwaliteitskompas ook als hét kwaliteitsinstrument binnen de Wmo gaan gebruiken? Daarnaast hebben we onze eigen leden opgeroepen om verhalen en praktijkvoorbeelden te delen. Daaruit blijkt dat er al veel aanbieders én gemeenten zijn die het kwaliteitskompas als vertrekpunt nemen. Door meer aandacht voor goede voorbeelden, willen we bereiken dat meer gemeenten ons kwaliteitskompas ook ondersteunen als manier om te werken aan kwaliteit en het tweejaarlijkse kwaliteitsbeeld ook goedkeuren als verantwoordingsinstrument.’ 

Instrumenten die werken

Bij het kwaliteitskompas hoort ook een waaier van cliëntervaringsinstrumenten, wetenschappelijk onderbouwde instrumenten die zijn beoordeeld door een Commissie van Deskundigen. Van Dalen: ‘Het principe dat leden kunnen kiezen, vinden we heel waardevol, net zoals het uitgangspunt dat we alleen met valide en betrouwbare instrumenten willen werken. De kracht zit hem erin dat een instrument leidt tot inzichten op individueel cliëntniveau. Zodat de cliënt er ook echt wat aan heeft, en het zorgt voor verbeteringen op team- en organisatieniveau.’ 

‘Tegelijkertijd zitten er in de praktijk soms haken en ogen aan, en ontvangen we signalen over een afnemende meerwaarde van de Waaier. Dat is ook de reden dat we hier in 2025 onderzoek naar laten doen. Op die manier hopen we meer inzicht te krijgen in de achterliggende oorzaken en knelpunten in de praktijk. Zo’n onderzoek kan input bieden voor een verdere doorontwikkeling van het ophalen van ervaringen van mensen met een beperking.’ 

Kijken en vergelijken

‘Het afgelopen jaar hebben we gekeken hoe we leden nog beter kunnen ondersteunen. Zo hebben we bijvoorbeeld de informatievoorziening op de website verbeterd, waardoor leden informatie over de waaier makkelijker kunnen vinden. Daarnaast zijn we bezig met een nieuwe vormgeving van de waaier zodat aanbieders de verschillende instrumenten beter kunnen vergelijken. En de commissie buigt zich het komende jaar verder over de vraag hoe we de waaier nog meer toekomstbestendig kunnen maken. Ze kijkt daarvoor samen met het VGN-bestuur en de stuurgroep van het kompas onder meer naar de toetsingscriteria voor de waaier. Leden die andere instrumenten gebruiken of ontwikkelen, stimuleren we om deze ook aan te bieden voor de waaier.’ 

Nieuwe instrumenten laat de commissie toe tot de waaier als ze ook echt meerwaarde toevoegen ten opzichte van het bestaande instrumentarium. Dat is het afgelopen jaar gebeurd met het instrument Goed Leven Gesprek (LACCS) voor mensen met ernstige meervoudige beperkingen. 

Van Dalen: ‘Zo is er voortdurend beweging. Dat past bij de kracht van ons kwaliteitskompas: we benaderen kwaliteit als een dynamisch begrip. Daarmee waren we in 2017 vooruitstrevend, en nog steeds krijgen we uit onze eigen sector én uit andere sectoren terug dat dit op deze manier goed werkt. Het helpt om niet vast te blijven zitten in bepaalde termen, maar steeds te blijven ontwikkelen in het belang van onze cliënten. En dat is uiteindelijk waar het om gaat.’

Meer lezen

Dit artikel is een onderdeel van het VGN-jaarverslag 2024.