‘Ha Alain’, roept Wilma als ik binnenkom. Ze stopt meteen met het opvouwen van de was en komt glunderend naar me toe. ‘Gefeliciteerd hè’, zegt ze. ‘Gefeliciteerd?’ vraag ik verwonderd. ‘Waarmee dan?’ Met een afkeurende dat-je-dat-niet-weet-blik kijkt ze me aan. ‘Ik heb echt géén idee’, stamel ik terwijl ik snel de verjaardagskalender op m’n telefoon controleer. Leeg die dag. Ze gaat weer bij haar stapel theedoeken zitten. ‘Karel natuurlijk,’ zucht ze.
Wilma heeft downsyndroom en werkt bij het Zalkerveer & Theehuis, een dagbestedingsproject aan de IJssel in ’s-Heerenbroek, vlakbij Zwolle. Mijn ouders hebben dit project opgezet, en ik ben ernaast opgegroeid. Met Wilma als buurvrouw tussen 10 en 16 uur. Meer dan twintig jaar is ze inmiddels ‘de directrice’ van het Theehuis. Een bijnaam waar ze apetrots op is. En niet zomaar: ons Wil is een wandelende kalender. Een planwonder. Vergaderdata, vakantieperiodes en dienstroosters, ze kent ze tot in detail. Geen verjaardag gaat aan haar voorbij. Zelfs niet van Karel, de stokoude kater van mijn tante. Haar kalenderkunde is ongeëvenaard. Vorige week deelde ze mee dat ik in 2017 jarig ben op woensdag. ‘Ja, want het is slikkeljaar hè.’
Voor mij is Wilma een van de redenen dat ik neurowetenschappen heb gestudeerd. Wat gaat er om in die bovenkamer? Is het planvermogen aan haar verstandelijke beperking ‘ontsnapt’? De prijs van twee koppen koffie optellen lukt niet, maar ze plant feilloos een paar jaar vooruit. Het menselijk brein is fascinerend. En fascinerend complex.
Iemand met Down, een simpele ziel? Zeker niet. Het Downbrein is intrigerend ingewikkeld. Downsyndroom wordt veroorzaakt door een extra chromosoom 21. Toen een Fransman dit in 1959 ontdekte, verving men in Frankrijk de term downsyndroom meteen door trisomie 21 – dokter Down was een verfoeide Engelsman. De aanwezigheid van dat derde chromosoom leidt onder andere tot de aangeboren verstandelijke beperking. Maar waarom uit zich dit bij de één in lichte mate en bij de ander zeer ernstig? Wat voor effect heeft dat beetje extra genetische materiaal in de bovenkamer en wat verklaart de grote variatie in cognitieve vaardigheden, zoals leren, geheugen, of… plannen?
Vragen die niet alleen interessant zijn in de ontwikkelingsfase van een kind, maar ook op latere leeftijd. In mijn werk kijk ik naar veroudering, en hoe vaardigheden worden aangetast door de ziekte van Alzheimer. Waarom gaat de een achteruit, en de ander, zoals Wilma, (nog) niet?
Daarover later meer. Ergens in april. Wilma weet wanneer.
