De psychiatrisering en de etikettering van de vele variaties op menselijke gedragingen, wordt een beetje absurd, vindt de Belgische psychiater Dirk de Wachter. ‘Met name binnen de autismespectrumstoornissen. Ik ben daar vanuit de psychiatrie kritisch over.’
Goed zorgtraject
Natuurlijk, een label kan helpend zijn, nuanceert hij. ‘Voor ouders bijvoorbeeld als zij via een label een verklaring krijgen voor de lastigheden van hun kind: mijn kind is niet stout, maar heeft problemen met concentratie. En als het gaat om ernstige variaties op de normaliteit, dan zijn etiketten onvermijdelijk voor goede zorgtrajecten. We kunnen diagnoses en labels dan ook niet ontkennen, maar met name binnen de autismespectrumstoornissen kunnen ze negatieve gevolgen hebben’, waarschuwt De Wachter.
Functionele labels
Zijn advies aan zorgprofessionals is daarom: gebruik diagnoses en labels alleen als ze functioneel zijn. Dus bij een subsidie- of medicatieaanvraag of tijdens het opstellen van een zorgprogramma. ‘Vergeet ze daarna heel rap.’ Op de afdeling voor mensen met ernstige psychiatrische problematiek waar De Wachter zelf werkt, gebeurt dat ook. ‘Dat is een heel duidelijke beleidslijn. We kijken naar de mens achter de diagnose: de mens met zijn beperkingen, angsten, moeilijkheden, mogelijkheden en talenten. We zijn soms zelf verwonderd hoe irrelevant diagnoses zijn geworden voor het dagelijks werk.’
Negatieve gevolgen van etikettering
De Wachter geeft voorbeelden van mogelijke, negatieve gevolgen van etikettering. Een diagnostisch etiket in de autismespectrumstoornissen kan het zelfbeeld van iemand gaan overheersen en dus een beperkend effect hebben op iemands identiteit. ‘Men gaat zich gedragen naar het etiket, omdat - en ik overdrijf wat - de omgeving naar iemand kijkt alsof diegene een stempel op zijn voorhoofd heeft: ach dat is Bram, die doet nou eenmaal zo, want hij heeft ADD.’ Dat is niet gunstig voor persoonlijke ontwikkeling, vindt De Wachter. ‘Met name kinderen moeten onbevangen met hun eigenheden en neurologische variaties in de wereld kunnen stappen.’
Daar komt bij dat etiketten vaak negatief geformuleerd zijn, ‘zeker niet vanuit bewondering’. Door die neerbuigende termen kan het gebeuren dat jongeren in een neerwaartse spiraal terecht komen, waarschuwt De Wachter. ‘Er is - volgens het etiket - iets mis met ze.’
De mens achter het label
‘En ik vrees, hoewel ik heel voorzichtig in deze uitspraak ben, dat de stap naar medicatie sneller gezet wordt als er een label is. Ik heb niets tegen medicatie, maar alleen medicatie is altijd verkeerd. Behandeling is gediend met een brede kijk en een belangrijke inzet op talenten en mogelijkheden. Iemand is meer dan een diagnostisch etiket: een goede voetballer, een leuke zus, een goede gamer, een grappenmaker... We moeten heel goed bewaken dat het spiegelpaleis van identiteiten breed genoeg blijft.’
Dit artikel komt uit de vierde editie van 2023 van Markant, het tijdschrift van de VGN.
