De bijeenkomst Hollandse Meesters van het CCE was binnen een paar dagen volledig uitverkocht. Dat vertelde dagvoorzitter Patty van Belle aan het begin van het debat met vijf deskundigen op het gebied van ernstig probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking. In de pauze vroegen meerdere deelnemers zich af of dat echt wel zo was: was het geen tactiek om de bijeenkomst nog aantrekkelijker te maken?
Zowel bij het publiek als op het podium was de avond een feest van kritisch denken. De vijf Hollandse meesters, zo genoemd omdat hun wetenschappelijke werk in een aantal jaren gemeengoed is geworden in de gehandicaptenzorg, hadden verschillende opvattingen over de benadering van zelfverwondend en agressief gedrag. Hoogleraar Pieter Duker uit Nijmegen vindt de achtergrond van zijn cliënten en hun begeleiders niet meteen relevant voor een succesvolle behandeling. Hij past methodieken uit de gedragstherapie toe die wetenschappelijk getoetst zijn, zoals gebarentaal en zindelijkheidstraining. Ontwikkelingspsycholoog Jacques Heijkoop staat aan de andere kant van het spectrum. Hij past ervaringskennis toe en richt zich sterk op de relaties tussen de cliënt en zijn omgeving. Probleemgedrag is voor hem een kans: de betekenis ervan moet duidelijk worden voor de begeleider.
Relatie
Ook emeritus hoogleraar en orthopedagoog Ina van Berckelaer-Onnes van de Rijksuniversiteit Leiden en psycholoog en voormalig manager bij Sherpa Gijs van Gemert richten zich op de relatie van de cliënt met zijn omgeving. Van Berckelaer-Onnes onderzocht de verstoorde communicatie tussen kinderen met autisme en hun moeders. Het kind beantwoordt de signalen van de moeder niet, waardoor hechting onvoldoende tot stand komt. Begrip daarvoor en ondersteuning van de communicatie kan veel goed doen. Gijs van Gemert bekijkt relaties op organisatieniveau. Hij pleit voor een consequente aanpak: een manager die van zijn medewerkers verwacht dat ze luisteren naar hun cliënten, moet zelf ook luisteren naar zijn medewerkers. Psychiater en emeritus hoogleraar aan de Radboud Universiteit Anton Došen heeft de psychiatrie toegankelijk gemaakt voor mensen met een verstandelijke beperking.
Geloof niks
Het spectrum van wetenschappelijke kennis – van ervaringskennis tot evidence based kennis – werd aan het begin van de bijeenkomst geschetst door emeritus hoogleraar Jan Rispens van de Universiteit Utrecht. Geloof niks, gaf hij zijn publiek mee. Althans, niet in het begin van je onderzoek. Wees kritisch. Hij pleitte voor het versterken van de wetenschappelijke traditie in de gehandicaptenzorg en het verder integreren van evidence en experience-based werken. In veel discussies in de gehandicaptenzorg lopen meningen en wetenschappelijke uitspraken teveel door elkaar heen, vindt hij. Die onzorgvuldigheid kan de gehandicaptenzorg zich in deze tijd niet meer veroorloven. De politiek vraagt om verantwoording van de budgetten, het publiek om transparantie. De deelnemers aan het gesprek ondersteunden zijn pleidooi.
Tegen het einde van het debat liet Pieter Duker weten dat hij meer en meer overtuigd was geraakt van de stelling van Gijs van Gemert dat veel agressie bij cliënten is ingegeven door angst. Daarna legde Hollandse Meester en psychiater Anton Došen een brug tussen de gehechtheidstheorie van Van Berckelaer-Onnes en het idioom van Pieter Duker. Duker stelde dat de hele DSM – het algemeen diagnostisch handboek van geestelijke stoornissen – de prullenbak in kan, omdat mensen geen stoornissen hebben. Ze verschillen alleen in hun gevoeligheid voor prikkels. Waarop Anton Došen stelde: ‘Een normaal kind krijgt zijn prikkelgevoeligheid onder controle dankzij het voorbeeld van zijn moeder. Dat is gehechtheid.’ Ina van Berckelaer-Onnes lachte hartelijk en zei: ‘Daar moet Pieter even over nadenken.’
De bijeenkomst Hollandse Meesters werd voorafgegaan door vijf portretten van de meesters op de website van het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE). De portretten zijn te bekijken op http://hollandsemeesters.cce.nl/. Binnenkort staat daar ook een beeldverslag van de debatavond.
