Teun Toebes over zorgvernieuwing: ‘Anders kijken is anders doen’

Individuele kwaliteit van leven

Het is duidelijk: Toebes is liefdevol naar de mens, maar kritisch op ons huidige zorgsysteem dat volgens hem te veel is gericht op controle en veiligheid en te veel is geïnstitutionaliseerd. ‘We hebben een zorgsysteem gecreëerd waarin de collectieve veiligheid bijna altijd zwaarder weegt dan de individuele kwaliteit van leven. Deze institutionalisering gaat ten koste van een menswaardig zorgsysteem waarin de relatie centraal staat.’

Meer is niet altijd beter

Om dat te veranderen, kijken we vaak buiten onszelf, geeft Toebes aan. ‘Bijna alle rapporten en adviezen over de houdbaarheid van ons zorgsysteem, vertrekken vanuit het comfort van denken in tekorten. We willen meer. Meer geld, meer tijd, meer personeel. Maar meer is niet altijd beter. Meer personeel gaat ons niet helpen. In plaats van ons te verschuilen achter die rapporten en achter die wens naar meer, is een fundamenteel andere manier van kijken veel belangrijker. Waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Hoe kunnen we met dezelfde middelen meer betekenis aan het leven van mensen geven? We hebben een van de rijkste zorgsystemen ter wereld, het gaat erom wat we doen met de middelen die we hebben.’

Heb je altijd een diploma nodig?

Toebes merkt dat heel veel handelingen van zorgmedewerkers als professioneel en als zorg worden gezien, maar dat deze handelingen vaak ook een blijk van medemenselijkheid zijn; iets wat je mag doen omdat je een relatie met elkaar hebt. Samen koken en eten, bijvoorbeeld. Samen wandelen of boodschappen doen. ‘Heb je altijd een certificaat of diploma nodig om iemand medicatie te mogen geven of om iemand naar de wc te mogen brengen of eten te mogen geven?’, vraagt hij zich af.

Versimpeling van zorg?

Het is niet de eerste keer dat Toebes die woorden uitspreekt. Eerder schreef hij een LinkedIn-post met dezelfde strekking. Meer dan vijfduizend mensen reageerden. Er waren veel positieve reacties, maar ook negatieve. Termen als ‘versimpeling van de zorg’ en 'deskundigheid ondermijnend’ vielen. We vroegen Toebes om een reactie. ‘Mijn boodschap is nadrukkelijk niet dat alle handelingen door iedereen gedaan moeten worden en dat dit niet complex kán zijn. De sleutel is juist de nuance, want wat we nu doen: voor iedereen verbieden vanuit individuele risico’s en angsten, dat is ook niet de manier.’

Denk vanuit relatie

Toebes geeft een voorbeeld: ‘Stel je voor dat iemand die je jarenlang hebt verzorgd, bij een zorgorganisatie moet gaan wonen. Dan krijg je te maken met het hele institutionele kader. Dan nemen zorgmedewerkers ineens de zorg over en mag je wellicht niet meer zelf de medicatie geven. Hoe mooi is het wanneer een betrokken partner de al gecontroleerde medicatie uit de baxter mag geven, net zoals thuis, zodat mensen niet gestoord worden in hun contact? Dat is niet taakgericht zoals nu, maar juist mensgericht. En ja, dat vraagt soms om een verandering van ons als zorgverleners. Belangrijk is daarbij dat de angst van de een, niet de mogelijkheden van de ander mag bepalen. Waar deze boodschap om gaat is niet het afnemen van taken en verantwoordelijkheden van zorgverleners, maar om het denken vanuit een relatie, medemenselijkheid, menswaardige zorg. Als we willen dat het leven in een instelling voelt als een thuis, moeten we het ook organiseren als thuis. We hebben elkaar nodig.’

Basismaaltijd

Nog een voorbeeld. ‘Ruim drie jaar woonde ik op de gesloten afdeling van een verpleeghuis voor mensen met dementie. Daar leerde ik Marian kennen, een vrouw van 55 jaar met veel werk- en levenservaring. Zij moest – vanuit onder andere hygiëne en infectiepreventie – kunnen aantonen dat zij een basismaaltijd kon bereiden, inclusief het in- en uitruimen van de vaatwasser. Maar, Marian heeft drie kinderen opgevoed. Hoe demotiverend moet het voor haar zijn om te laten zien dat je een basismaaltijd kan bereiden?’

Wat wil jij?

Met andere woorden, zo blijven denken gaat niemand helpen, daar wordt niemand beter van, geeft Toebes aan. ‘We denken in doelgroepen, stigma’s en aannames, zonder dat er echt aan mensen gevraagd wordt: wat wil jij? Wat we nodig hebben is een fundamenteel andere manier van kijken, buiten onze eigen functies en grenzen. Ik pleit ervoor om meer te denken vanuit de relatie mens tot mens. Want als we een beroepsprofiel belangrijker vinden dan kijken naar wat iemand kan en wil, dan verliezen we niet alleen de mens, maar ook elkaar. Houden we hiermee ook niet zelf het probleem in stand?’ 

Kwaliteit van leven

‘Tijdens mijn opleiding tot verpleegkundige leerde ik dat kwaliteit van zorg het hoogst haalbare is. Maar als we goed luisteren naar mensen die zorg ontvangen, dan gaat het niet om kwaliteit van zorg, maar om kwaliteit van leven. Ieder mens wil ertoe doen, ieder mens wil van betekenis zijn en onderdeel zijn van de gemeenschap. Daarom geloof ik in een samenleving waarin we samenleven, met al onze verschillen én overeenkomsten. Geen zorg die exclusie organiseert, maar inclusie mogelijk maakt. Dat is geen utopie. Dat is medemenselijkheid.’

Praat mee

Met deze oproep laat Toebes zien dat zorgvernieuwing begint bij een ander mensbeeld – en de moed om daar ook naar te handelen. Hoe denk jij daarover? Praat mee op ons LinkedIn-kanaal.

Lees hier ook het uitgebreide interview met Teun Toebes dat in Markant verscheen.