In de loop der jaren is in de zorg aan mensen met beperkingen een verzameling van methodieken en benaderingen ontstaan die alle als vertrekpunt de cliënt hebben; diens vragen, wensen, problemen en mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan het Eigen Initiatief Model, persoonlijke toekomstplanning, Triple-C, competentiegericht werken en de methodiek Op Eigen Benen. Ook oplossingsgericht werken past in deze verzameling, zo blijkt uit het pas verschenen boek van John Roeden, GZ-psycholoog en wetenschappelijk onderzoeker. De auteur vindt dat de verschillende methodieken elkaar goed aanvullen. Iedere begeleider ‘stelt zijn eigen orkest met favoriete instrumenten samen, het instrument oplossingsgericht werken mengt zich prima in de klankkleur van dat orkest.’ Het boek is een vervolg op het in 2007 verschenen handboek voor psychologen en orthopedagogen. Deze nieuwe versie richt zich vooral op begeleiders.
Wat is oplossingsgericht werken? Het is allereerst een methodiek waarin, tenzij het gaat om medische of technische zaken, de probleemanalyse niet van belang is. De cliënt staat van meet af aan centraal, alleen als híj in zijn dagelijks leven een probleem ervaart, is oplossingsgericht werken relevant. Hij is de expert, er wordt optimaal gebruik gemaakt van zijn ideeën, successen en toekomstwensen. Daar horen dan begeleiders bij die niet te zeer ‘getrouwd’ zijn met hun eigen zienswijzen en werkvormen en weten dat er veel juiste manieren zijn om naar een situatie te kijken. Hun houding is er één van niet weten, positieve verwachtingen en weerstand zien als nuttige informatie. Zij vertrouwen er op dat de cliënt capaciteiten en ideeën heeft die vroeg of laat naar boven komen. Omdat oplossingsgericht werken zonder taal onmogelijk is, is de methodiek uitsluitend geschikt om mee te werken bij personen met lichte verstandelijke beperkingen en niet met ernstige verstandelijke beperkingen.
In het boek wordt de methodiek systematisch en concreet uitgewerkt. Centraal staat het gespreksmodel met tien stappen. Veel van die stappen bestaan uit het bevragen van de cliënt, zoals over het ‘probleem’, het doel dat hij wil bereiken, successen en competenties. Heel aardig is de stap van de schaalvragen, die worden gebruikt om een ruim geformuleerd doel om te zetten in kleine realistische stappen. Dat kan een tienpuntsschaal zijn, maar ook het figuur van een ladder, trap of giraffe. Daarnaast worden diverse ‘lopers’ besproken (manieren om met cliënten samen te werken), waaronder de tango, waarbij cliënt en begeleider in het gesprek beurtelings leiden en volgen, en het inschakelen van de omgeving (de ‘supporters’). Door alle besprekingen heen wordt gebruik gemaakt van apart weergegeven verhalen, voorbeelden, toelichtingen en tips. En ook treffen we tussendoor prachtige, indringende zwart-wit foto’s aan. Aan het eind van het boek wordt alles samenvattend op een rij gezet en volgen nog een groot aantal suggesties voor non-verbale werkvormen, zoals spelen, visualisaties, beweging en muziek.
Al lezend ontstaat zo een mooi inhoudelijk geheel, dat slechts wordt onderbroken waar, in een afzonderlijk hoofdstuk, wordt ingegaan op oplossingsgericht werken met teams. Dit vind ik een zwak deel van het boek omdat het een individuele aanpak tracht te kopiëren naar groepsniveau. Dat doet geforceerd aan, want de kracht en effectiviteit van de methodiek liggen nu juist in het één-op-éénproces tussen cliënt en begeleider. Teams zijn hierin voorwaardenscheppend en ondersteunend, hun positie is wat meer op afstand. Door het teamniveau als een tweede, eigen toepassingsgebied van de methodiek te beschouwen, schept de auteur verwarring.
Het boek bestrijkt de hele breedte van uitgangspunten, werkvormen en hulpmiddelen van oplossingsgericht werken. Doordat het daarnaast zo begrijpelijk en toegankelijk is geschreven en zo fraai vormgegeven, is het beslist een nuttige gids voor begeleiders. En kan het goed worden gebruikt bij opleidingen, werkoverleg en studiedagen. Wat blijft knagen is de term ‘oplossingsgericht’. Die is toch wel erg verbonden aan problemen. Wat het boek juist helder laat zien is dat het in het werken met cliënten om zoveel meer gaat dan het oplossen van problematiek. Is er niet een passender woord te bedenken?
Kader
John Roeden, De oplossingsgerichte begeleider, een gids voor oplossingsgericht werken in de verstandelijk gehandicaptenzorg. Uitgeverij Pirola, Schoorl, 2012, 182 pag, 20,- euro, ISBN 9789064557002, te bestellen via j.roeden@baalderborggroep.nl.
