Boris van der Ham: 'Van jungle naar regie. Lessen voor betere jeugdzorg'

De tweede editie van Markant (2025) verscheen op 8 mei 2025. Deze column is geschreven voor de val van het kabinet op 3 juni 2025.

Versnipperde zorg

Om zes uur ’s ochtends ging de wekker. Snel daarna reisde ik naar een tv-studio in Hilversum. Ik was die ochtend te gast bij het programma Goedemorgen Nederland. Niet als voorzitter van de VGN, maar als voorzitter van de branche voor gespecialiseerde zorg voor jeugd – een samenwerking van de Nederlandse ggz, Jeugdzorg Nederland én de VGN.

Onderweg naar de tv-studio oefende ik in mijn hoofd mijn boodschap. Toen in 2015 de jeugdzorg gedecentraliseerd werd, was de belofte dat de boel eenvoudiger, goedkoper en beter zou worden. Maar het omgekeerde gebeurde. De losgelaten landelijke tarieven hebben geleid tot marktwerking, met prijsconcurrentie als gevolg. De zorg versnipperde intussen totaal. Waren er in 2015 nog zo’n vierhonderd aanbieders van jeugdzorg, nu zijn dat er ruim zesduizend. Met zo weinig regie en orde is er geen sprake van marktwerking, maar van een jungle.

Zo kan het ook

Met het plan om deze boodschap af te geven, kwam ik een half uurtje later aan in de tv-studio. Mijn verhaal was niet het enige onderwerp in de uitzending. Een ander item ging over een bestuurskundige die het boek Zo kan het ook had geschreven. Daarin gaf hij een opsomming van overheidsprojecten die wél succesvol waren. Het waren sprekende voorbeelden: de vooringevulde belastingaangifte, die kosten en ergernis bij burgers voorkomt. Maar ook het project Ruimte voor de Rivier, waarbij de overheid erin slaagde de waterveiligheid enorm te verbeteren. Indrukwekkende projecten van visie én uitvoering.

Hoewel mijn verhaal over de jeugdzorg veel kritiek op de overheid bevatte, vond ik het eigenlijk wel mooi dat er in diezelfde uitzending ook iemand zat die succesvol beleid onder de aandacht bracht. Als het bij dát beleid wel lukte, waarom zou dat dan bij de zorg voor jeugd niet kunnen?

Sta open voor nieuwe inzichten en pak regie

Bladerend in het boek Zo kan het ook las ik een paar belangrijke lessen. Ten eerste dat de overheid open moet staan voor nieuwe inzichten. Een tweede les is dat de overheid regie moet pakken. De derde was dat de overheid ook het lef moet hebben om een eerder ingezette koers radicaal af te breken als die niet blijkt te werken. Dat is allemaal precies wat in de zorg voor jeugd ook moet gebeuren.

De Wet verbetering beschikbaarheid jeugdzorg, die pas is aangenomen, is een stap vooruit. Maar er is meer nodig. Wat mij betreft gebeurt het volgende: draai de concurrentie op prijs terug. Te beginnen voor de jongeren die hoogcomplexe zorg nodig hebben. Stel landelijke tarieven in, zodat de marktwerking tussen instellingen ten einde komt. En laat de gemeenten voor tien jaar lange aanbestedingen gaan, zodat er echt wat rust in de tent komt. Met een beetje goede wil en visie kan dat al geregeld zijn per 1 januari 2026.

Echt, zo kan het ook!