Een veilig en stabiel thuis is een mensenrecht

Wat is veilige grond?

Veilige grond betekent dat mensen hun woonplek of ondersteuning niet verliezen vanwege (probleem)gedrag of daar aan gerelateerde handelingsverlegenheid. Het gaat om onvoorwaardelijkheid: mensen weten, voelen dat ze niet weg hoeven, ook als het moeilijk wordt. Juist dat vertrouwen maakt dat cliënten zich kunnen ontwikkelen, hun gedrag kunnen stabiliseren en zich verbonden voelen met hun omgeving. 
Veel mensen met een beperking werden al geconfronteerd met overplaatsingen en afwijzing. Een veilige plek, waar zij wél mogen blijven, biedt tegenwicht aan die geschiedenis. Maar dit vraagt wat van organisaties. Want stabiliteit garanderen vraagt om keuzes, lef en soms ook om weerstand tegen interne of externe druk.

Waarom is het zo lastig?

Het principe van veilige grond is helder, maar de praktijk is weerbarstig. We hebben te maken met handelingsverlegenheid, financiële beperkingen, schaarste, risico’s en onveiligheid. De zorgorganisatie heeft ook veel invloed, door veranderende strategische keuzes, herschreven visies, doelgroepenbeleid dat verandert en wijzigingen in de samenstelling van woongroepen. 
Wat de oorzaak ook is, het gevolg is vaak dat cliënten moeten verhuizen, terwijl zij nergens om hebben gevraagd. Het betekent een verandering die niet is gebaseerd op een ontwikkelperspectief en vaak een negatieve invloed op gedrag heeft. Een nieuwe omgeving met onbekende mensen is wennen. Het is geen oplossing, maar het begin van nieuwe onzekerheid. De cliënt raakt zijn ‘thuis’ kwijt. Een ongevraagde verhuizing raakt bovendien niet alleen de cliënt, maar ook de betrokken familie en zorgprofessionals.

Onderzoek en VN-verdrag onderstrepen betekenis

Uit recent onderzoek naar verhuizingen in de VG7-zorg blijkt dat stabiliteit en continuïteit cruciaal zijn. Overplaatsingen vergroten het risico op stress, onveiligheid en probleemgedrag. Succesvolle verhuizingen vereisen goede voorbereiding, samenwerking en een stabiel team. Maar vaak ontbreekt de tijd of ruimte om die zorgvuldigheid te organiseren (Voss & Kooij, 2025). 
Het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een handicap roept ons op om mensen met een beperking niet alleen te ondersteunen, maar ook te verankeren in een omgeving waar ze tot bloei kunnen komen. Veilige grond is daarmee geen luxe, maar een mensenrecht. Stabiliteit en verbondenheid zijn geen zachte waarden, maar de structurele basis onder inclusieve zorg. 
Ook in beleidsagenda's van VWS en de VGN klinkt steeds vaker de oproep tot toekomstbestendig organiseren, duurzame zorg, passende zorg en versterking van netwerken met een focus op het gewone leven. Veilige grond is de lakmoesproef van die ambities: lukt het om mensen echt een thuis te bieden, ook als het spannend wordt?

Cliëntbelang voorop

Toch zijn er ook situaties denkbaar waarin verhuizen wél in het belang van een cliënt is. Bijvoorbeeld wanneer iemand zich persoonlijk niet meer veilig of thuis voelt. Of als er zich een reële kans aandient op een beter passende context. In dat geval verhuist iemand niet uit handelingsverlegenheid of organisatorische keuzes, maar omdat er een reëel ontwikkelperspectief is.
De garantie van een onvoorwaardelijk thuis betekent dus niet dat er nooit iets verandert. Wél dat er altijd keuzes worden gemaakt met het belang van de cliënt voorop. Zoals verwoord in een recent artikel over toekomstbestendig organiseren vanuit een ecologisch perspectief. Daarin staat dat een prioritering in het werk- en organisatieklimaat nodig is om een onvoorwaardelijk en menswaardig leefklimaat mogelijk te maken (Olivier-Pijpers, 2025).

Wat is er nodig?

Om een onvoorwaardelijk thuis te kunnen bieden, moet dus breed en meervoudig worden gekeken naar de samenhang binnen organisaties. Hoe doen wij dit samen met alle (in)direct betrokkenen en houden we de focus op onvoorwaardelijke en menswaardige zorg? Uit een verkenning door CCE naar belangrijke factoren, kwamen onder andere de volgende antwoorden naar voren: Ontwikkel duidelijke visie, pas de context aan,  versterk de teams, maak zorgvuldige afwegingen en denk langjarig (veilige grond dossier GZ https://cce.nl/dossiers/veilige-grond).

Wees moedig

Mijn oproep richt ik aan ons allemaal: wees moedig. Veilige grond is geen individueel vraagstuk, maar roept een systeemvraag op, een roep om keuzes te maken op alle niveaus: van begeleider tot bestuurder, van zorgkantoor tot politiek. En de moed om te zeggen: hier mag jij blijven, wat er ook gebeurt. 
Wat zou er veranderen als we dat echt zouden doen? Heel veel. We bouwen dan immers aan zorg die niet alleen veilig is, maar ook menselijk, duurzaam en rechtvaardig. Op een plek waar mensen met een beperking en probleemgedrag niet steeds opnieuw hoeven te bewijzen dat ze mogen blijven. Maar gewoon mogen wonen. Op veilige grond.

Jeroen Housmans
Programmaleider Gehandicaptenzorg en Meerzorg