Sinds we leven onder corona kent iedereen wel gevoelens van eenzaamheid. Maar voor mensen met een beperking ligt dit veel gevoeliger. Onderzoek van de minister van Gehandicaptenzaken toonde vorig jaar aan dat mensen met een beperking zich vaak alleen en niet begrepen voelen en een sociaal vangnet missen. De effecten van bijna een jaar corona zitten hier nog niet eens in. Onder hun verlangen naar meedoen in de samenleving zit bij mensen met een beperking een diep lijden aan een tekort aan verbinding.
Suzanne gaat van dagbesteding naar werk
De feiten spreken voor zich. Mensen met beperkingen hebben minder vaak een partner, maken minder kans op werk, volgen minder vaak een opleiding en ze hebben minder mogelijkheden voor sport en hobby’s. Als gevolg daarvan is de kring van mensen om hen heen al snel klein.
Het doet me denken aan Suzanne. Zij maakte de overstap van dagbesteding naar werken in de bakkerij. Tot haar grote verrassing kreeg ze toegang tot de app-groep met collega’s en kon ze mee naar het personeelsfeest. Ze was ineens geen cliënt meer die het nummer van de begeleider niet mocht hebben. Ze hoorde erbij, ze was collega. En als ze een dag niet kwam, werd ze gemist door haar collega’s. Dit was precies de vorm van verbinding die ze zocht.
Persoonlijk netwerk
Als je goed kijkt en luistert, komt de problematiek van eenzaamheid onder mensen met een beperking snel naar voren. Ik merkte het bijvoorbeeld tijdens de gesprekken over de toekomst van de gehandicaptenzorg. Daar kwam de betekenis van het persoonlijke netwerk aan de orde: hoeveel mensen ken je die van betekenis zijn in je leven en voor wie je zelf van betekenis bent? Het bleek dat die kring van persoonlijke contacten te vaak heel klein is. Wat me is bijgebleven is het verhaal van een cliënt van wie het persoonlijk netwerk enorm afnam toen ze bij een zorginstelling ging wonen. Bij alle voordelen die deze stap bood, was de krimp van haar persoonlijke netwerk ongewenst, een onbedoeld effect.
Het laat zien dat we als gehandicaptenzorg prioriteit moet geven aan de bloei van sociale netwerken van mensen met beperkingen. Die bloei moet wel puur zijn, een groot netwerk is geen doel op zich. Maar al te vaak blijkt veel oppervlakkig contact weinig bij te dragen aan het bestrijden van eenzaamheid. In alle contacten moet het juist gaan over de ontwikkeling van het sociale, persoonlijke netwerk van iemand, ook buiten de zorg. Eenzaamheid kan immers snel chronisch worden, met grote gevolgen voor de lichamelijke en mentale gezondheid en daarmee de kwaliteit van leven.
Aangrijpende thema’s
Het uiten van deze gevoelens is een eerste stap. Maar niet iedereen kan de problematiek benoemen. Zo kunnen mensen met meervoudige beperkingen zich onvoldoende uiten, terwijl ze ook eenzaamheid ervaren. Carlo Schuengel, hoogleraar aan de VU Amsterdam, deed hier onderzoek naar en ontdekte dat mensen met ernstige en meervoudige beperkingen zich gehecht voelen aan hun naasten. Al zie je dat soms niet aan de buitenkant, een lichamelijke reactie is er wel. Ook bij deze doelgroep heeft het eenzaamheidsvraagstuk invloed op de kwaliteit van leven.
Het is dan ook belangrijk dat er binnen de gehandicaptenzorg aandacht is voor dit aangrijpende thema. Ook – of misschien wel juist – in tijden van corona. Nog geen week geleden kopte de NOS ‘Kinderen met een beperking eenzamer dan ooit door corona’ en verschillende onderzoeken van Ieder(In) onderstrepen dat steeds meer mensen met een beperking in een isolement raken door het virus.
Gehandicaptenzorgprijs
Gelukkig doen zich regelmatig gelegenheden voor om de bewustwording over de problematiek van eenzaamheid te vergroten. Zoals de uitreiking van de Gehandicaptenzorgprijs 2020/2021. Aveleijn werd op maandagochtend 15 maart tijdens een digitale, feestelijke uitreiking tot winnaar uitgeroepen. Die eer dankte deze zorgaanbieder aan een project waarbij creatieve mensen met en zonder beperking worden gekoppeld en een periode lang samen kunst creëren. De uitreiking was een prachtig podium waarop aandacht werd gevraagd voor de stappen die we maken. En het was een stevige aanmoediging om er nog vele stappen op te laten volgen.
