Onderzoek naar de sterfte binnen psychiatrie en gehandicaptenzorg tijdens de Tweede Wereldoorlog, de stichting Vergeten Slachtoffers Tweede Wereldoorlog zet zich er al jaren voor in. Die lobby is beloond: het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD) start binnenkort in opdracht van de stichting een landelijk onderzoek dat langdurig collectief zwijgen moet doorbreken en hardnekkige raadsels moet oplossen. Was er een actief programma om cliënten in Nederland om te brengen? Hoe maakten behandelaars destijds hun keuzes? Waarom duurde het 70 jaar voordat het besef doordrong dat zich tijdens de Duitse bezetting een buitensporige sterfte voordeed onder cliënten?
Na succesvolle funding onder zorgaanbieders en steun van staatssecretaris Blokhuis kon op 14 maart in Utrecht het startsein worden gegeven om de beantwoording van deze en andere vragen op gang te brengen.
Huiveringwekkend
De feiten die al bekend zijn, wekken huiver. Mensen met een beperking die in oorlogstijd verbleven in een instelling, werden ernstig verwaarloosd. Ze kregen steeds minder voedsel, minder dan patiënten in ziekenhuizen, de medische zorg lag er ook op een lager niveau. Zeer slechte hygiëne leidde onnodig tot infectieziekten. Er werden duizenden cliënten verplaatst van de kustlijn naar het binnenland en naarmate de oorlog vorderde werden ze steeds meer aan hun lot overgelaten. De gevolgen waren mensonterend: Canadese artsen vonden direct na het tekenen van de vrede in de Nederlandse psychiatrische ziekenhuizen mensen aan die er slechter aan toe waren dan de overlevenden in de Duitse concentratiekampen...
Vastleggen én leren
Er is al eerder lokaal onderzoek verricht door zorgaanbieders, maar het NIOD gaat nu het landelijke beeld scherp stellen. Het wordt een overzichtsstudie die zich richt op zorgprofessionals én op het brede publiek. De onderzoekers willen de ontwikkelingen in de instellingen tijdens de bezetting systematisch in kaart brengen en daarmee ook helder maken wat we nu kunnen leren van deze zwarte geschiedenis, als het gaat om de bescherming van kwetsbare groepen in de samenleving.
Lakmoesproef
“Dit onderzoek geeft erkenning aan slachtoffers en hun nabestaanden,” sprak Middin-bestuurder Gertrude van den Brink bij de start van het onderzoek, nadat ze tot bestuurslid van de stichting Vergeten Slachtoffers Tweede Wereldoorlog was benoemd. “Maar we willen ook leren: wat kunnen ideologische en politieke ontwikkelingen betekenen voor kwetsbare mensen? Juist in de gehandicaptensector hebben we te maken met ethische dilemma’s rond prenatale screening, vragen rond wilsbekwaamheid en levenseinde, de kinderwens en de worsteling met vrijheid en veiligheid van kwetsbare mensen. Deze erkenning en bescherming van kwetsbare mensen is een lakmoesproef voor een duurzame samenleving.”
Het NIOD zal de resultaten van haar onderzoek begin 2022 opleveren.
