Seksualiteit en seksueel misbruik zijn beladen onderwerpen. Het is belangrijk dat medewerkers hier goed mee omgaan, en ook cliënten erbij betrekken. Zideris eigenzinnige zorg, een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking, ontwikkelde een training voor jonge cliënten met een matige verstandelijke beperking, waarmee ze leren zich weerbaar op te stellen. “Ze hebben geleerd om ‘nee’ te zeggen. Het woord ‘privé!’ schalt regelmatig door de woning.”
Eveline van Harten, begeleider bij Zideris: “Tijdens het leernetwerk Seksualiteit hielden we een enquête onder de groepsleiding en cliënten, jongeren in de puberleeftijd met een lichte tot matige beperking. Medewerkers beantwoordden vragen over de sfeer in het team en ervaringen rond seksualiteit. De vragen voor cliënten gingen over hun gevoel van veiligheid en de manier waarop ze met elkaar omgaan. Op basis van de enquête werd een sterkte-zwakteanalyse gemaakt. Daaruit bleek dat we te beheersmatig werkten aan het voorkomen van misbruik. We hebben een goed meldpunt en de procedures zijn prima geregeld, maar de begeleiding van cliënten en medewerkers is minder sterk. We besloten aan de slag te gaan met het verbeteren van de weerbaarheid van cliënten en met seksuele voorlichting. Met voorlichting beginnen we dit jaar, de weerbaarheidstraining vond vorig jaar plaats.”
Training
Maria Bos, persoonlijk assistent bij Zideris, ontwikkelde een training voor jonge cliënten met een matige verstandelijke beperking. De basis was de training ‘Deurtje open, deurtje dicht’ van Philadelphia Zorg. Tijdens tien bijeenkomsten kwamen groepjes cliënten bij elkaar. De training draaide om weerbaarheid, het zelfbeeld van cliënten (ben je trots op jezelf, waar ben je goed in?), eigenwaarde en weten wat je wel en niet wilt. “We hebben het begrip ‘privé’ uitgebreid behandeld”, vertelt Maria. “Het betekent dat iets van jezelf is, en niet voor anderen. Dat kan gaan om je spullen, maar ook om je lichaam. Vervolgens bespraken we wat normaal is qua ‘aanraken’: wat mag wel en wat niet? Welk beeld hebben cliënten van hun lichaam en wat vinden ze ervan als iemand hen aanraakt? En hoe zeg je dat je iets niet wilt?”
Bewustwording
De cliënten waren enorm enthousiast over de training. “In het begin was het natuurlijk ook veel giechelen, maar ze wilden echt leren”, zegt Maria. “Hun vragen zorgden bij ons ook voor bewustwording. Zo hadden cliënten het idee dat ze soms geen keuze hadden: ze durfden het bijvoorbeeld niet te zeggen als ze liever door iemand anders gewassen wilden worden. We hebben uitgelegd dat ze daar best over mogen praten. Wassen is iets heel persoonlijks, en het is helemaal niet gek om het daar over te hebben. De cliënt is baas over eigen lijf, daar moeten medewerkers respect voor hebben. Als we willen dat cliënten weerbaar zijn tegenover onbekenden, dan moet dat bij ons beginnen: ze moeten ons durven zeggen wat ze wel of niet willen. En wij moeten daar goed op reageren.”
Normaal onderwerp
De training heeft heel wat losgemaakt. Eveline: “Cliënten doen echt iets met wat ze hebben geleerd, het ‘privé!’ schalt regelmatig door de woning. Wij geven hen nu meer ruimte om ‘nee’ te zeggen en hun gevoelens te uiten. En we kloppen voordat we hun kamer ingaan. Als we dat vergeten, krijgen we het meteen te horen! Want dat is ‘privé’. Ook bij aanrakingen wordt goed opgelet of het gewenst is. Zo niet, dan zeggen ze dat meteen.” Maria: “We proberen van ‘seksualiteit’ een normaal onderwerp te maken, zodat cliënten weten dat ze er met ons over kunnen praten. Als er toch iets gebeurt wat ze niet willen, hoop ik dat ze het ons komen vertellen.”
Onderwerp levend houden
De medewerkers moeten het onderwerp nu levend houden, om te voorkomen dat het wegzakt bij cliënten en het team. Eveline: “Twee keer per maand vergaderen de teams van verschillende woongroepen en dan staat altijd een case rond vriendschap, intimiteit en seksualiteit op de agenda. Dat gaat niet altijd om problemen, maar ook om het delen van ervaringen. Eens per maand hebben we kernoverleg met onze eigen woongroep en ook dan praten we hierover. Voor dat overleg houden we huiskamervergadering met cliënten. Ook dan gaan we weer in op de training. Zo blijven we hen aanmoedigen om ‘nee’ te zeggen als dat nodig is.”
Voor meer informatie
- Maria Bos, e-mail m.bos@zideris.nl.
- Blog ‘Veiligheid is een basisbehoefte. Van elk mens’.
- Informatie over de training ‘Deurtje open, deurtje dicht’.
