Tweede Kamerverkiezingen: veelgestelde vragen over stemmen met een beperking

Stemmen is belangrijk: zelf een keuze kunnen maken draagt bij aan een leven dat bij je past. Helaas ontvangt het meldpunt van Ieder(in) bij elke verkiezing nog meldingen dat stempassen worden achtergehouden of zelfs weggegooid. Dat is nadrukkelijk niet toegestaan. Mensen met een beperking beslissen altijd zelf of zij wel of niet gaan stemmen, ook als je bij een zorgaanbieder woont.  Een verstandelijke beperking of wilsonbekwaamheid is géén reden om iemand het kiesrecht te ontnemen. 

Ook blijkt stemmen per volmacht voor veel mensen een goede oplossing, maar het is soms ook nog ingewikkeld. Daarom brengen we graag deze procedure nog eens extra onder de aandacht. 

Hieronder een overzicht van een aantal rechten en plichten:

Zorgaanbieders overhandigen de stempassen tijdig aan hun cliënten 

Kiesgerechtigen ontvangen - uiterlijk 14 dagen voor de verkiezingen - op hun huisadres een uitnodiging om te stemmen in de vorm van een stempas. Dit is ook het geval als je in een woongroep bij een zorgaanbieder woont. Zorgaanbieders zijn verplicht de stempas aan de cliënt te overhandigen.  Het is belangrijk dat dit tijdig gebeurt. Het komt soms voor dat zorgaanbieders de stempas vlak vóór of pas op de verkiezingsdag aan hun bewoners geven. Dit om te voorkomen dat mensen de stempas kwijtraken. Maar dan is de cliënt niet altijd meer in de gelegenheid iemand anders een volmacht te geven om namens hen te stemmen. 

Maakt de cliënt geen gebruik van zijn stempas, dan kan de zorgaanbieder deze stempas pas weggooien, nadat de verkiezingen hebben plaatsgevonden. 

Kiezers met een mentor, bewindvoerder of curator 

De algemene volmacht om voor iemand met een verstandelijke beperking te handelen, geldt niet voor verkiezingen. Het stembureau accepteert deze dan ook niet. 

Kiesgerechtigden met een wettelijke vertegenwoordiger, zoals een mentor, bewindvoerder of curator, hebben het recht om zelf te stemmen.  Als iemand niet kan gaan stemmen (bijvoorbeeld bij een evident ernstige verstandelijke beperking), verdient het aanbeveling dat de zorgaanbieder de vertegenwoordiger op de hoogte stelt dat zij de stempas aan de cliënt heeft gegeven. De vertegenwoordiger en/of de zorgaanbieder kan de cliënt voorlichten over de verkiezingen en hen vaardigheden bijbrengen over de uitoefening van het kiesrecht. Van de vertegenwoordigers en de zorgaanbieder mag verwacht worden dat zij neutraal zijn bij het bespreken van het kiesrecht.

Hoe werkt stemmen bij volmacht?

Een cliënt kan iemand anders machtigen om namens hem of haar te stemmen. Dit kan op drie manieren: met de eigen stempas (onderhandse volmacht), met een formulier van de gemeente (schriftelijke volmacht) of met een kiezerspas in combinatie met een onderhandse volmacht. Het is belangrijk dat de cliënt en de gemachtigde vooraf samen bespreken welke stem de cliënt wil uitbrengen. Kan de cliënt niet zelf naar het stembureau gaan, dan moet hij of zij het volmachtgedeelte op de eigen stempas invullen en ondertekenen. Deze handtekening moet overeenkomen met de handtekening op het identiteitsbewijs van de cliënt. De persoon die namens de cliënt gaat stemmen, zet eveneens een handtekening op de stempas en neemt een kopie van het identiteitsbewijs van de cliënt mee naar het stembureau. De Kiesraad heeft een filmpje gemaakt waarin stemmen bij volmacht wordt uitgelegd.  

Wat als een volmachtgever niet in staat is om een volmacht te ondertekenen? 

Kan een kiesgerechtigde geen handtekening zetten? Dan is het toch mogelijk om een volmacht te geven, mits in het identiteitsbewijs de vermelding ‘niet in staat tot tekenen’ staat. Het stemmen kan in dat geval zowel met een schriftelijke als met een onderhandse volmacht. Het stembureau controleert of deze vermelding inderdaad in het identiteitsdocument staat. Als dat zo is, mag iemand anders de stem uitbrengen. 

De rechten en plichten in het kort

• Iedere Nederlander boven de 18 jaar mag stemmen. Ook kiezers die onder curatele of mentorschap staan, kunnen stemmen.
• De zorgorganisatie overhandigt de stempas altijd aan de cliënt.
• Maakt de cliënt geen gebruik van zijn stempas, dan kan de zorgaanbieder de stempas pas weggooien na de verkiezingen.
• De cliënt mag iemand anders machtigen om namens hem of haar te stemmen.  
• Hulp bij het vervoer naar het  stembureau is de verantwoordelijkheid van de cliënt of zijn vertegenwoordiger. Kan de cliënt dat niet of is hij daartoe niet bereid, dan kan de zorgaanbieder daarvoor zorgen. Over eventuele kosten daarvan wordt vooraf overlegd.
• In het stembureau wordt niet gekeken of iemand zijn wil kan bepalen.
• Hulp in het stemhokje is alleen mogelijk voor mensen met een lichamelijke beperking. Aan mensen met een verstandelijke beperking kan er uitleg worden gegeven, buiten het stemhokje, over het gebruik van het stembiljet, maar de kiezer moet zijn stem alleen uitbrengen. 

Uitgebreide informatie vindt u in de bijgevoegde notities Veelgestelde vragen en Stemmen bij Volmacht, die de VGN samen met Ieder(in) heeft opgesteld naar aanleiding van vragen over het stemmen met een beperking. 

Wat is er verder geregeld voor kiezers met beperking?

Stemmen met een lichamelijke beperking

Alle stembureaus moeten toegankelijk zijn voor kiezers met een lichamelijke beperking. Zo moeten de stembureaus voor kiezers in een rolstoel goed bereikbaar zijn. Heeft u vragen over de toegankelijkheid van een stembureau? Op waarismijnstemlokaal.nl staat welke stembureaus (extra) toegankelijk zijn voor bijvoorbeeld slechtzienden of mensen in een rolstoel. U kunt dit ook navragen bij uw gemeente.
Als kiezers door een lichamelijke beperking niet zelf kunnen stemmen, mogen zij hulp krijgen van een medewerker van het stembureau of van iemand die zij zelf uitkiezen.

Stemmen met een visuele beperking

In alle stembureaus hangt een vergrote kandidatenlijst. Daarnaast moet in elk geval 1 leesloep aanwezig zijn, die de tekst op het stembiljet vergroot. Vergeet er dus niet naar te vragen als u moeite hebt om het stembiljet te lezen. Ook moet in het stemhokje goede verlichting zijn. Sommige gemeenten hebben een speciale mal met audio-ondersteuning voor kiezers met een visuele beperking. Sommige gemeenten hebben een speciale mal met audio-ondersteuning voor kiezers met een visuele beperking. Meer informatie vindt u op de website van de Oogvereniging en/of kijk op de informatie van de Rijksoverheid. 

Stemmen met een (licht) verstandelijke beperking

Kiesgerechtigden met een (licht) verstandelijke beperking mogen niet worden geholpen in het stemhokje. Wel kunnen zij in het stemlokaal uitleg krijgen over hoe het stembiljet werkt. Veel zorgaanbieders organiseren ook workshops over het stemmen. Stichting Prokkel werft vrijwilligers met een licht verstandelijke beperking om de stembureaus inclusief te maken. Daarnaast kunnen kiezers met een verstandelijke beperking uitleg krijgen en oefenen op de website hoewerktstemmen.nl Op de website https://stemjijook.nl/ wordt hier op een begrijpelijke en heldere manier uitgelegd waarom het belangrijk is om te stemmen en hoe het stemmen zelf werkt. Ook is de campagne ‘Politiek in Duidelijke Taal’ gestart waarin politieke partijen worden aangespoord  om hun programma’s in begrijpelijke taal te schrijven.

 Handige links

• Wat is er bij verkiezingen geregeld voor kiezers met een beperking? | Rijksoverheid.nl
• Manieren om iemand anders te machtigen om voor u te stemmen
   
• Informatie over stemmen in begrijpelijke taal vind je op Hoewerkstemmen.nl.
• Stemmen met een verstandelijke beperking (Stemjijook.nl – ProDemos)
• Stemmen met een visuele beperking (Oogvereniging)
• Stemmen met Tolk Nederlandse Gebarentaal (Tolkcontact)
• Informatie over hulpmiddelen in stembureaus