Na enkele jaren van voorbereiding is afgelopen oktober, tegelijk met het digitale museum van zorggroep ’s Heeren Loo, de Canon Gehandicaptenzorg gelanceerd. Deze canon gaat over de geschiedenis van de zorg en ondersteuning aan mensen met verstandelijke beperkingen vanaf 1800.
Aan de canon is meegewerkt door diverse auteurs uit het veld, de journalistiek en de wetenschap. Zij is een onderdeel van de Canon Sociaal Werk, een digitaal platform dat sinds 2007 de geschiedenis van de brede sociale sector en haar onderdelen ontsluit. Daarbinnen bevinden zich ook canons van sociaal werk in het algemeen, jeugdzorg, maatschappelijke opvang en geestelijke gezondheidszorg. En van canons in het buitenland, in het bijzonder Vlaanderen.
Elk van de 25 vensters van de Canon Gehandicaptenzorg vertelt een verhaal over een opmerkelijke gebeurtenis, pionier, trend of kantelmoment in de geschiedenis. Zo zijn er vensters over de krankzinnigenwet uit 1841, de start van de eerste werkvoorziening (1920), de eerste gezinsvervangende tehuizen (1953) en de nota Mensen met mogelijkheden van de Federatie van Ouderverenigingen (1989). Binnen de vensters zijn er steeds toelichtende teksten, verwijzingen naar verwante vensters, mogelijkheden tot verder studeren, literatuurverwijzingen, links, studieopdrachten en eventuele bewegende beelden. Aan de zijkant zijn de vensters opgeluisterd met fraaie portretten, foto’s en prenten. Heel aardig is dat je, wanneer je verwijzingen naar andere vensters volgt, ook in de andere canons terecht kunt komen. Bovendien is het mogelijk om in een persoonlijke selectie van tijdlijn en canons alle daarbij behorende vensters op een rij te krijgen. Zo kan iedereen zijn eigen reis door de tijd maken.
De samenstellers van deze canon hebben een zeer informatief, kleurrijk en verzorgd resultaat afgeleverd. Veel relevant historisch materiaal is op een mooie, systematische manier bijeengebracht. Duidelijk wordt hoe er tegen mensen met beperkingen in de loop van de tijd is aangekeken. En dat er al vroeg initiatieven waren om de kwaliteit van leven van deze mensen, uiteraard volgens dan heersende definities, te verbeteren. Eigenlijk heeft de canon slechts één minpunt, namelijk de afwezigheid van enkele essentiële gebeurtenissen. Waarom is de introductie van het persoonsgebonden budget (1996), dat zoveel mensen met beperkingen eigen regie en zeggenschap over hun leven heeft gegeven – een groot kantelmoment dus – slechts als extraatje weggestopt in het venster AWBZ (1968)? Eveneens mis ik de oprichting van de VGN (ook in 1996). En de vaststelling van de nieuwe AAIDD-definitie van verstandelijke handicap (2002), die een doorbraak betekende in de erkenning van de rol van de omgeving. Maar deze hiaten kunnen snel worden opgevuld. Want de canon, bètaversie 0.1 genoemd, is een voorlopige. Om de stap naar een meer definitieve versie 1.0 te maken, doet de redactie een beroep op commentaar, suggesties en tekst- en of beeldmateriaal van de gebruikers. Men ziet graag dat de canon ‘zich ontwikkelt tot een interactief kennisknooppunt dat de sector helpt verder te kijken dan de waan van de dag en betrokkenen het trotse gevoel geeft dat ze deel uitmaken van een geschiedenis die de moeite van het vertellen waard is’.
Dit is een streven dat waard is gerealiseerd te worden, maar waarvoor nog wel wat moet gebeuren. Deze eerste versie is zeker een fraai kennisknooppunt, maar wel één dat nog verbindingen nodig heeft met andere knooppunten. Is het een speeltje waarmee we onze behoefte aan nostalgie kunnen bevredigen of wordt het, vanuit de geboden inzichten in onze wortels, een bruikbaar hulpmiddel voor het hedendaagse beleid en onderwijsveld? Het zou goed zijn als we deze kennis over het verleden gaan inzetten voor de verdieping van onze standpunten en handelingen van nu, bijvoorbeeld ten aanzien van de transitie van zorg en ondersteuning naar lokaal niveau, de kwaliteit van zorg en de implementatie van het VN-Verdrag over de rechten van mensen met beperkingen. Die verbinding lijkt me van wezenlijk belang voor het slagen van de missie achter de canon. Of dat gaat lukken, zal de tijd leren.
Gennep, A. van, Linde, M. van der & Post, T. (red.), Canon Gehandicaptenzorg Nederland. Canon zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Bèta versie 0.1. Oktober 2012. Te zien via: www.canongehandicaptenzorg.nl.