De personeelstekorten waar organisaties in de gehandicaptenzorg al jaren mee kampen, zijn vooral hardnekkig als het gaat om het werken met complexe doelgroepen. Kunnen zij-instromers of stagiairs uitkomst bieden? ‘Het is belangrijk dat de teams het zien zitten.’
Zij-instromer Suus Molenschot was voorheen onder andere personal assistent bij grote commerciële organisaties. Een paar jaar geleden begon ze te beseffen dat ze iets wilde doen waar ze gelukkig van wordt. In het kader van een pilot voor zij-instromers wordt ze nu ingewerkt op dagcentrum Hartekamp van de Hartekamp Groep. Het bevalt goed. ‘Na twintig jaar te hebben gewerkt in de commerciële wereld, had ik behoefte meer het menselijke aspect op te zoeken’, zegt Suus. ‘Daar ben je een pionnetje in een geldmachine. Hier werk ik in een organisatie waarin hart en ratio elkaar aanvullen.’ Aan de theorie en het bijbehorende jargon moet ze nog een beetje wennen – hermeneutische cirkel, driehoek, vierhoek – maar ze vertrouwt erop dat dat gaat lukken. ‘Dit bevalt zó goed, ik heb nooit meer achteromgekeken.’
Moeilijk te vervullen
Er zijn al jaren personeelstekorten in de gehandicaptenzorg. In totaal bedraagt het tekort ongeveer 5.500 medewerkers, waarvan er circa 2.000 nodig zijn in de complexe zorg. ‘In de reguliere dagelijkse begeleiding valt het mee, maar vooral de functies waarvoor verpleegkundige competenties nodig zijn, staan lang open’, vertelt Maarten Hüttner, beleidsadviseur bij de VGN. ‘Er is behoefte aan professionals die kunnen werken met cliënten die bedlegerig zijn of meervoudige beperkingen hebben, al dan niet met gedragsproblemen. Ook voor jongeren met verslavingsproblematiek is het moeilijk om goede begeleiders te vinden.’ Organisaties proberen de gaten te vullen met zzp’ers, of ze zoeken andere oplossingen die eveneens kostbaar zijn.
Kunnen zij-instromers uitkomst bieden? Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft onlangs een subsidieregeling aangekondigd om mensen uit de door corona getroffen sectoren aan te moedigen over te stappen naar de zorg (zie laatste alinea van dit artikel). Tijdens eerdere, soortgelijke campagnes viel de oogst voor de gehandicaptenzorg uiteindelijk nogal tegen, vertelt Maarten. Het gericht werven voor de gehandicaptensector levert volgens hem meer op. Zie de VGN-website Wateenvak.nl, waarop inspirerende verhalen van zij-instromers te lezen zijn. Maar niet iedereen is geschikt. Maarten: ‘Je moet cliënten kunnen begeleiden over alle levensdomeinen heen. Als het lukt, ben je hooked en wil je nooit meer weg.’
Zware doelgroep
Zijn zij-instromers ook geschikt om te werken met de doelgroep complexe zorg? Bij de Hartekamp Groep zijn ze overtuigd van wel. Het pilotproject Carrièreswitchers waar Suus Molenschot aan deelneemt, is zelfs speciaal opgezet voor het werken met cliënten met een ernstige meervoudige beperking plus gedragsstoornis. ‘Met name daar worden vacatures moeilijk ingevuld’, vertelt Yvonne Ribbens, verantwoordelijk voor het inwerkprogramma van de Carrièreswitchers. ‘Veel woongroepen zijn gemengd. Een groep met acht cliënten waarvan vijf een complexe zorgvraag hebben, wordt gerekend tot de doelgroep complexe zorg. Maar ook in andere groepen zijn cliënten met een complexe zorgvraag.’
Het is net als bij de kapper. Je bent misschien hoogopgeleid, maar knippen kun je nog niet
De pilot voor het werven van zij-instromers ging in oktober 2020 van start. Er ging een flinke afvalrace aan vooraf. Van de oorspronkelijk zestig aanmeldingen bleven er achttien over. ‘Veel zij-instromers hadden het beeld van leuke jongeren met het downsyndroom die ze de hele dag kunnen knuffelen’, vertelt Yvonne. Na een persoonlijkheidstest en een meeloopdag werd besloten of de kandidaten verder konden. ‘Het advies van de teams op de woongroepen is cruciaal; zij moeten het zien zitten.’ Alle kandidaten moeten vervolgens een vakopleiding volgen, bijvoorbeeld ROC niveau 4 of 5, HBO Verpleegkunde of HBO Social Work. Als hoogopgeleide kandidaten daar de noodzaak niet van inzien, krijgen ze van Yvonne te horen: ‘Het is net als bij de kapper. Je bent misschien hoogopgeleid, maar knippen kun je nog niet.’
Warm welkom
Het projectteam neemt het inwerken en het trainen van de nieuwkomers voor zijn rekening. ‘De locaties hoeven hen alleen nog in te werken op specifieke cliënten’, zegt Yvonne. Vanaf januari 2021 worden de deelnemers, die een halfjaarcontract hebben, echt ingeroosterd. Als de evaluatie in maart positief uitvalt, beginnen ze in september aan hun opleiding. Tot september doen de deelnemers ervaring op. Yvonne: ‘Ik zeg vaak: joh, ga dit een plek in je leven geven. Je gaat onregelmatig werken, deze doelgroep kost energie en straks komt er huiswerk bij.’ In de teams wordt er wisselend op de zij-instromers gereageerd. Meestal wordt de komst van de zij-instromers vooraf afgestemd, maar soms schiet dat er in alle drukte bij in. ‘Dat is een leerpunt, want we willen juist een warm welkom bieden.'
Thuiszittende stagiairs
Naast de zij-instromers is er nóg een groep thuiszitters: stagiairs. Veel potentiële stageadressen kunnen of willen vanwege corona geen begeleiding bieden. ‘Er zijn 4.000 mbo-studenten Zorg en Welzijn die nu thuis duimendraaien’, zegt Maarten. ‘Zij zullen later niet allemaal voor de gehandicaptenzorg kiezen, maar met deze studenten kun je het werk aan de onderkant verlichten. Geef ze lichte taken waar je niet direct veel nieuwe competenties voor hoeven te ontwikkelen. In een team op een woning met tien cliënten waarvan er twee zware zorg nodig hebben, kunnen die extra handen nét het verschil maken.’ Hij hoopt als VGN samen met gehandicaptenorganisaties regionale klassen op te zetten, voor de begeleiding en het matchen van deze stagiairs.
Bewuste keuze
Zorgorganisatie Dichterbij is al langer aan het experimenteren met deze andere inzet van stagiairs: zij roostert hen regelmatig in voor reguliere weekenddiensten. Ilse van de Laarschot, tweedejaars mbo-student verpleegkunde niveau 4, loopt stage op een woonzorglocatie voor bewoners met een ernstige meervoudige beperking. Sinds november van het afgelopen jaar werkt ze daarnaast als invalkracht in de functie van ondersteunend begeleider. Als stagiair staat Ilse altijd met iemand anders op de groep, als invalkracht staat ze alleen. ‘Toch voelt het nooit helemaal alleen. De begeleiders van naastgelegen woongroepen lopen regelmatig naar binnen om te kijken of alles goed gaat.’ Hoewel ze bewust koos voor het werken met mensen met een ernstige meervoudige beperking, moest ze erg wennen. ‘De bewoners kunnen niet zeggen wat ze willen, of ze pijn hebben en waar. Je moet dus alert zijn op gezichtsuitdrukkingen, gebaren, geluiden of (afwijkend) gedrag. Dat is moeilijk. Gelukkig begeleiden mijn collega’s me daarin. Ik vind het mooi dat de bewoners nu ook naar mij toe komen, mijn hand pakken en aangeven wat ze willen doen; een boekje lezen, met blokken spelen of een stukje wandelen.’
Er zijn 4.000 mbo-studenten Zorg en Welzijn die nu thuis duimendraaien
Wat kunnen ze aan?
Onder de juiste omstandigheden zijn veel stagiairs in staat om met de complexe doelgroep te werken, is de overtuiging van manager forensische zorg Simone van Tilburg. Ze werkt bij Stevig, een partnerorganisatie van Dichterbij, en zette in maart vorig jaar een invalpoule op met onder andere (oud-)stagiairs. De stagiairs die in de flexibele schil worden ingezet als ondersteunend begeleider, zijn derde- of vierdejaars hbo-studenten en mbo niveau-3-studenten zorg en welzijn. ‘We behandelen een complexe doelgroep; mensen met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblemen die een delict hebben gepleegd. We proberen altijd breed te kijken naar iemands mogelijkheden en persoonlijke ontwikkeling. Er zijn stagiairs die één op één gesprekken met cliënten kunnen voeren, en stagiairs die je dat niet zal vragen.’
Veel hangt af van de ondersteuning die stagiairs op hun werkplek krijgen. ‘Binnen de klinieken zijn altijd meerdere begeleiders aanwezig en is er daarvoor meer ruimte dan bijvoorbeeld op een resocialisatie-afdeling, waar begeleiders alleen werken.’ Volgens de manager functioneert de flexibele schil perfect. ‘Stagiairs kennen de doelgroep en zijn heel flexibel, wat fijn is als ik in de weekenden geen personeel kan krijgen.’ Toch betwijfelt ze of het zinvol is om de inzet van stagiairs op te schalen. ‘Er is een limiet aan het aantal stagiairs dat je op een complexe doelgroep kunt inzetten. Maar in een stabiel team waarin medewerkers verhinderd zijn, kan een stagiaire het team heel veel bieden.’
Waardevol
Waar stagiairs vooral kleinschalig gaten kunnen vullen, kunnen zij-instromers op de lange termijn structureel soelaas bieden, is de conclusie van Maarten. ‘Zij-instromers zijn er altijd.’ Voor beide groepen is een goede begeleiding cruciaal, ook om de moeizaam verworven nieuwelingen te behouden. Die mening is ook Suus toegedaan. ‘Geef ons het gevoel dat we van waarde zijn.’ Bij haar is dat alvast gelukt: ‘Voor mij is dit de beste keuze ooit.’
Meer informatie: Subsidieregeling coronabanen
Op initiatief van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft het Kabinet in december aangekondigd tijdelijke coronabanen te introduceren. In de zorg gaat het om 5.000 voltijds banen in de functietypes op niveau FWG 15 en FWG 20. Geïnteresseerden kunnen tot maximaal zes maanden aan het werk met loonkostensubsidie, waarbij ze een opleidings-leereenheid op mbo-2 of mbo-3 niveau kunnen volgen, eventueel via de nationale zorgklas. De komende tijd zal de VGN samen met brancheorganisaties en het ministerie de subsidieregeling(en) zo snel mogelijk opzetten. Mail voor meer informatie Maarten Hüttner: mhuttner@vgn.nl.
Dit artikel is geschreven door Annette Wiesman, voor de eerste editie van de Markant 2021 (februari 2021).
