Voor het eerst sinds jaren heeft zorgorganisatie Vanboeijen een negatieve begroting in 2023. De druppel die de emmer deed overlopen zijn de fors gestegen energieprijzen. Een financiële compensatie vindt de overheid niet nodig. ‘Hoeveel heb je als samenleving en als politiek over voor menswaardige zorg?’
Zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg komen door een combinatie van sterk oplopende kosten en bezuinigingen in toenemende mate in financiële problemen. Dit geldt voor alle zorgaanbieders, maar elf hebben ook nog eens te maken met een (bijna) niet op te vangen, buitensporige stijging van energiekosten. Dat blijkt uit een enquête die de VGN in het voorjaar onder haar leden heeft gehouden.
Een van die organisaties is Vanboeijen in de regio Drenthe. Een zorgaanbieder die (vooral) complexe zorg aan ruim zevenhonderd bewoners met een beperking aanbiedt, en een omzet van ongeveer honderd miljoen euro heeft op jaarbasis. Terwijl in 2022 de energiekosten nog 1,7 miljoen euro op de begroting besloegen, is dat in 2023 gestegen tot vier miljoen. Dat betekent een negatieve begroting voor Vanboeijen voor dit jaar.
Hebben de bewoners straks nog stroom?
Hoe kon dat gebeuren? Lid raad van bestuur Johan Dusseljee legt uit. ‘Ons meerjarig energiecontract liep eind december 2022 af. Samen met een extern adviseur en ons eigen team, begonnen we daarom eind 2021 met de voorbereidingen voor een nieuw contract. Toen wij begin 2022 de markt op wilden gaan met onze uitvraag, viel Rusland Oekraïne binnen. Het gevolg was dat de energieprijzen enorm stegen, er volop onzekerheid was en energieleveranciers geen contracten wilden afsluiten. Pas in het vierde kwartaal van 2022, een korte tijd voor het contract afliep, lukte het ons om een nieuwe leverancier te vinden. Dat we zo laat in het jaar nog niet wisten of de zevenhonderd mensen die bij ons wonen, nog wel gas en stroom zou hebben in januari, leverde echt wel buikpijn op.’
Negatieve begroting
Het nieuwe contract was in die zin een opluchting, maar het bevat wel ‘waardeloos hoge’ energieprijzen. 'Omdat we gedifferentieerd energie hebben kunnen inkopen, bleef de schade nog “beperkt” tot vier miljoen euro in 2023 en drie miljoen euro in 2024. In een eerder stadium was er namelijk sprake van een contract van vijf miljoen euro’, vertelt Dusseljee. Er zijn zorgaanbieders die een negatief resultaat met een goede vermogenspositie kunnen opvangen, maar dat geldt niet voor Vanboeijen. ‘Wij zitten vanuit onze historie en met ons zorgprofiel al aan de financiële ondergrens. De financiële ruimte is beperkt.’
Dodelijke cocktail aan kostenstijgingen
Was er alleen de energieprijsstijging, dan was dat nog tot daaraantoe, geeft Dusseljee aan. ‘Wij hebben als complexe zorgaanbieder echter al jarenlang te maken met een ontoereikend zorgtarief voor met name VG7-zorg. Daarnaast zijn de personeelskosten gestegen door de inzet van personeel niet in loondienst en een oplopend personeelsverzuim. Bovendien is in 2023 de coronacompensatie ondanks het hogere verzuim volledig weggevallen. Daar komt dan nu een stijging van miljoenen euro’s bij voor energie. Dat is echt een dodelijke cocktail die een zorgaanbieder niet alleen kan oplossen.’
Korter douchen en niet elke dag in bad
Vanboeijen communiceert heel duidelijk en rustig over haar financiële situatie en de hoge energieprijzen met de raad van toezicht, de centrale bewonersraad, de centrale verwantenraad en de ondernemingsraad. ‘Er is geen paniek, maar het houdt ons bezig. Verwanten maken zich zorgen of hun familielid zich nog wel kan douchen of in bad mag.’ Omdat de organisatie ervan uitgaat dat de uitzonderlijke situatie grotendeels een incidenteel karakter heeft, door bijvoorbeeld een compensatie van de overheid, is er gekozen voor een eenmalig negatieve begroting in combinatie met besparingen op energie. In overleg met de raden zijn vooral concrete adviezen gegeven en maatregelen doorgevoerd: korter douchen, niet elke dag in bad, de ramen en deuren dicht en de verwarming lager. ‘We hebben ook duurzaamheidspakketjes uitgedeeld onder de bewoners met een zandloper om korter te douchen en een warme deken voor wanneer het wat kouder is’, vertelt Dusseljee.
Zorg is maatwerk
Hij nuanceert de besparingsmogelijkheden: 'Zorg is maatwerk. Er zijn bewoners met ernstig meervoudige beperkingen waarbij het niet lukt om in vijf minuten te douchen of die om medische redenen dagelijks in bad moeten. En tegen iemand die de hele dag op bed ligt, kun je moeilijk zeggen ‘trek maar een trui aan’. Daar moet de verwarming wel wat hoger staan dan op locaties waar mensen meer actief zijn. Kwaliteit van bestaan blijft ons uitgangspunt. Daarom hebben we ook besloten om - rekenend op energiecompensatie - vooralsnog met een negatieve begroting 2023 te werken. Hadden we dat niet gedaan, dan hadden we op hele korte termijn een paar miljoen extra moeten bezuinigen. Daar hebben we als raad van bestuur niet voor gekozen’.
Verduurzamen waar mogelijk
Door de genomen maatregelen, bespaart Vanboeijen momenteel tussen de vijf en tien procent aan energieverbruik. ‘Zet dat af tegen een prijsstijging van een paar honderd procent en dan weet je dat dit financieel weinig oplevert.’ Dus voert Vanboeijen waar (financieel) mogelijk, de komende jaren verdergaande energiebesparende maatregelen door. Zo makkelijk is dat nog niet, geeft Dusseljee aan. ‘Uiteraard doen we mee met de GreenDeal (een afsprakenpakket om de zorg in Nederland duurzamer te maken, RB) en we hebben onlangs weer een gasloze locatie opgeleverd met tweehonderd zonnepanelen. Maar om al onze zeventig locaties die vaak al twintig tot dertig jaar oud zijn te verduurzamen, is er veel geld nodig. Terwijl de tarieven voor de Normatieve Huisvestings Component omlaaggaan en de rente omhoog. Bovendien: dit levert niet morgen een besparing op.’
Anders organiseren
Om de zorg haalbaar en betaalbaar te houden moeten we de zorg anders organiseren, vindt Dusseljee. Vanboeijen heeft de vijf inhoudelijke kanslijnen geadopteerd, waarover Zorgverzekeraars Nederland en de VGN begin 2022 een akkoord sloten, bedoeld om samen de transitie te maken naar een duurzame, toekomstbestendige en betaalbare gehandicaptenzorg. ‘We zetten sterk in op kanslijn twee en vijf; arbeidsbesparende technologie en het inzetten van het informeel netwerk in de zorg. Maar je snapt dat ook dit niet van vandaag op morgen besparingen oplevert.’
Maatwerkcompensatie
Dusseljee geeft aan dat de gehandicaptenzorg de problemen niet langer alleen kan aanpakken. Er is hulp van de overheid nodig. Dus is Vanboeijen samen met de VGN en de andere zorgaanbieders die in de financiële problemen zijn gekomen vanwege de hoge energiekosten, in gesprek met zorgkantoren, het ministerie VWS en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Doel: maatwerkcompensatie voor die organisaties die de hoge energiekosten niet kunnen betalen. ‘Tot nu toe is er, anders dan in 2022, echter nog geen zicht op compensatie. Dat vind ik zorgelijk en verdrietig. De NZa geeft aan dat de dekking voor de hogere energieprijs in de materiele kostencompensatie zit. Klopt wellicht in algemene zin, maar die paar ton aan compensatie is bij Vanboeijen niet afdoende voor een prijsstijging van miljoenen.’
Gemiddelden hebben een enorme bandbreedte
Wat er misgaat volgens de bestuurder, is dat de NZa en het ministerie van VWS uitgaan van gemiddelde kostenstijgingen in Nederland. ‘Ik vind dat je jezelf dan voor de gek houdt. Gemiddelden hebben namelijk een enorme bandbreedte. Er is maatwerkcompensatie nodig. Uiteindelijk gaat het om een handvol zorgaanbieders die in de problemen dreigen te komen vanwege de hoge energiekosten. Dat is financieel te overzien. Het MKB en de particulieren hebben ook compensatie gekregen in 2023, waarom de zorg niet?’
Wat hebben we over voor menswaardige zorg?
Hij vervolgt: ‘Als de zorg er geen geld bij krijgt en alle kosten blijven stijgen (denk aan zzp’ers, voedsel, energie en bouwkosten), dan moeten we zeker in deze steeds krappere arbeidsmarkt nee gaan verkopen en de zorg gaan afschalen. Daar ontkomen we niet aan. Dat gaan de mensen met een beperking en hun ouders en verwanten dan ook direct merken. Ik vind dat niet aanvaardbaar in een land als Nederland.
Hoeveel heb je als samenleving en als overheid en politiek over voor menswaardige zorg? Mensen met een beperking zijn niet de cliënten van Vanboeijen en andere zorgaanbieders; het zijn mensen in onze samenleving die hulp nodig hebben. Dat wordt onafhankelijk vastgesteld en zij hebben recht op zorg die door het zorgkantoor bij ons wordt ingekocht, volgens de kwaliteitsmaatstaven in Nederland. Als je daar als overheid en politiek minder geld voor over hebt, dan zul je ook je verantwoordelijkheid moeten nemen over welke zorg en welke kwaliteit we dan niet meer gaan bieden. En op dat punt mis ik het eerlijke verhaal en blijft het stil.’
Meer informatie
Tijdens de hele zomer besteedt de VGN periodiek tot aan Prinsjesdag vanuit verschillende invalshoeken aandacht aan de financiële situatie in de gehandicaptenzorg en de veerkracht die de sector toont. Meer informatie over het onderwerp 'vastgoed en energie' is te vinden op deze overzichtspagina.
