Organisaties in de gehandicaptenzorg komen in toenemende mate in financiële problemen. Dat stelt de VGN vast, na bestudering van 38 jaarrekeningen van haar leden over 2022. Een stapeling van donkere wolken biedt reden tot zorg. Hoewel de sector altijd al grote veer- en sprongkracht heeft getoond, luidt ze nu de noodklok. ‘Er is ook hulp van buiten nodig, met name een realistisch overheidsbeleid. Anders zullen te veel aanbieders van gehandicaptenzorg ophouden te bestaan.’
Financiële druk voor groot deel van de sector
De gehandicaptenzorg staat financieel flink onder druk. Van de 38 organisaties waarvan de VGN de jaarrekening heeft geanalyseerd, zijn er in 2022 elf in de rode cijfers terechtgekomen. Dat is ruim een verdubbeling van het aantal dat de sector jarenlang gewend was. Het gaat om 38 aanbieders van gehandicaptenzorg, die samen goed zijn voor twee derde van de sectoromzet. Bij de zorgaanbieders die nog wel een positief resultaat behalen, is het resultaat gemiddeld genomen meer dan gehalveerd.
Inflatie, energiekosten, personeelstekort en loonkosten
De toenemende financiële problemen zijn toe te schrijven aan een aantal ontwikkelingen, blijkt uit een analyse van de VGN:
- Hoge inflatie: dit heeft de organisaties bij de inkoop van energie en bij het bouwen en huren van woningen geraakt.
- Hogere energiekosten: de inflatiecompensatie is lang niet voor alle aanbieders passend.
- Toename van gemiddelde zorgzwaarte: dit stelt hoge eisen aan de inzet en vakbekwaamheid van medewerkers in de gehandicaptenzorg, terwijl de sector juist kampt met personeelskrapte en aanhoudend hoog ziekteverzuim.
- Meer personeel niet in loondienst: hierdoor stijgen de loonkosten.
Verduurzaming en zorginkoop Wet langdurige zorg
Intussen vragen ambities tot verduurzaming van de zorg, waarvoor branche- en koepelorganisaties en vier ministeries de Green Deal ondertekenden, om forse investeringen, terwijl er juist sprake is van financiële krapte. Het doel van de Green Deal is 55 procent minder directe CO2-uitstoot in 2030 en klimaatneutrale zorg in 2050. Hiervoor moeten de CO2-emissies van gebouwen, afvalstromen en milieubelasting van medicijnen drastisch naar beneden. Tot slot zijn de toenemende financiële problemen ook toe te schrijven aan het beleid van zorgkantoren rondom de zorginkoop Wlz (Wet langdurige zorg). Dit beleid houdt geen rekening met oplopende kosten bij vaststelling van de tarieven voor 2024, waardoor deze tarieven te laag zijn voor veel zorgaanbieders.
Dringend actie nodig anders houden organisaties op te bestaan
‘Als er niets gebeurt, zal een flink deel van de gehandicaptenzorgaanbieders vanaf 2025 niet meer financierbaar zijn’, zegt Theo van Uum, directeur van de VGN. ‘Dat betekent dat de banken dan geen financiële ruimte meer bieden om te kunnen investeren. Heel concreet: sommige organisaties zullen dan ophouden te bestaan. Daarom is dringend actie nodig van onder meer het Rijk en van zorgkantoren. Het financiële overheidsbeleid staat op dit moment haaks op wat de gehandicaptenzorg inhoudelijk nodig heeft.’ Van Uum geeft daar verschillende voorbeelden van. Er komen vanaf 2024 en 2025 forse kortingen op de huisvestingscomponent, voor meerjarige afspraken en voor de behandelfunctie. Zonder dat hier iets tegenover staat, waardoor de zorg goedkoper geleverd kan worden.
Toename van bureaucratie
Er is meer. ‘Er komt geen extra geld om onze cao meer in lijn met die in de markt te brengen. De zorgsalarissen lopen flink achter op die van de markt’, aldus Van Uum. ‘Er komen geen middelen uit het klimaatfonds om de verduurzamingsinvesteringen te faciliteren.’ Van de 35 miljard euro die in het klimaatfonds beschikbaar is voor de periode tot 2030, komt slechts 42 miljoen euro beschikbaar voor de zorg, terwijl er miljarden nodig zijn. ‘En de bureaucratie is de afgelopen jaren stevig toegenomen, door wetgeving, de verschillende schotten tussen de domeinen en de ingewikkelde contractering en verantwoording. Dat kost veel geld en vooral energie van medewerkers die zich veel liever voor de echte zorg inzetten.’
Terugdraaien van maatregelen
Er is kortom actie nodig om het tij te keren. Dus wil de VGN bijvoorbeeld dat het Rijk de korting rondom het meerjarig contracteren terugdraait. ‘Deze maatregel kent geen inhoudelijke onderbouwing en leidt niet tot meer zekerheden of enige kostenbesparing. Hiermee is het een pure bezuinigingsopdracht.’ De VGN wil ook dat de korting die de NZa in 2024 wil doorvoeren op de normatieve huisvestingscomponent (NHC) wordt teruggedraaid. Dat is het deel in de tarieven dat voor investeringen in het vastgoed is bedoeld. ‘Er zijn juist nu forse investeringen nodig: in de verduurzaming binnen de Wlz-sector bijvoorbeeld.’
'We hebben een realistisch overheidsbeleid nodig’
Daarnaast moet het Rijk middelen vrijmaken om aanbieders te compenseren voor bovenmatige energiekosten, voor investeringen in duurzaamheid en voor marktconforme salarissen. En zorgkantoren moeten passende inkooptarieven hanteren die aansluiten bij de kosten die aanbieders maken. 'We hebben een realistisch beleid van overheid en zorgkantoren nodig dat het voortbestaan van zorgorganisaties niet in de waagschaal stelt, maar de transitie naar de toekomst ondersteunt. Beleid dat ons niet verstikt in regels en toezicht, maar dat ruimte biedt om onze professionele verantwoordelijkheid te nemen. Als we zorg verlenen aan mensen met een onder regie van de overheid gestelde indicatie, moet die ook bekostigd worden. Juist bij mensen met de hoogste zorgvraag loopt dit nu spaak’, zegt Van Uum.
Zorgaanbieders tonen veerkracht
Om het tij te keren is ook actie nodig van de zorgaanbieders zelf. 'De gehandicaptenzorg heeft altijd al een grote veerkracht en sprongkracht getoond. Onder toenemende druk zorgen aanbieders dat de kwaliteit van zorg overeind blijft. Ook nu’, geeft Van Uum aan. ‘Organisaties moeten zich bezinnen op hun kernactiviteiten en stevig bezuinigen om hun continuïteit te kunnen waarborgen. Aangezien organisaties in de gehandicaptenzorg een zeer lage overhead hebben (blijkt uit cijfers van organisatieadviesbureau Berenschot), kunnen bezuinigingen bijna niet anders dan in de zorg voor mensen met een beperking gevonden worden. ‘De wachttijden voor het plaatsen van mensen met een intensieve zorgvraag lopen al op, en we weten niet of er in de toekomst nog ruimte is voor nieuwe plaatsingen. We zullen de zorg dus anders moeten gaan organiseren’, aldus Van Uum.
Anders organiseren en een betekenisvol leven
Zorgorganisaties tonen zich ambitieus om aan de slag te gaan. De VGN heeft in haar breed gedragen Visie 2030, die al in 2020 werd geformuleerd met leden en maatschappelijke organisaties, afgesproken te werken aan een samenleving waarin iedereen kan meedoen en betekenisvol kan leven. Ongeacht of iemand wel of geen beperking heeft, en ongeacht de zwaarte van die beperking. Dat betekent dat het werk anders georganiseerd gaat worden: veel meer in onderlinge samenwerking en veel meer in nauwe samenwerking met mensen met een beperking, hun naasten en hun netwerk. Technologie is een belangrijk speerpunt van de sector. Het kan mensen met een beperking meer eigen regie geven en zorgmedewerkers ontlasten. Zo wil de sector werken aan een toekomstbestendige gehandicaptenzorg. Een sector die meer in de maatschappij is geworteld, waardoor ook mensen met een beperking steviger in de samenleving staan.
Meer informatie
Tijdens de hele zomer besteedt de VGN periodiek tot aan Prinsjesdag vanuit verschillende invalshoeken aandacht aan de financiële situatie in de gehandicaptenzorg en de veerkracht die de sector toont. Meer informatie – waaronder een podcast en een achtergrondartikel - is te vinden op deze overzichtspagina.
