Zozijn is er voor mensen met een verstandelijke beperking, kinderen en jongeren met een beperking en mensen met een niet- aangeboren hersenletsel. De organisatie telt zo’n 3000 medewerkers, 3500 cliënten, en 200 locaties. En in 2025 zijn die allemaal rookvrij. Dat lukt – is de verwachting – dankzij het brede draagvlak. Projectleider Yvonne Schouten: ‘Dat draagvlak kwam er niet vanzelf. We troffen ook veel weerstand.’
Al in 2018 besloot Zozijn dat de organisatie rookvrij moest worden. Schouten: ‘De reden was simpel: we willen goede zorg leveren, en daar hoort roken niet bij. Dus willen we niet-rokende cliënten en medewerkers beschermen tegen meeroken, en de rokers helpen om te stoppen. Maar als je tegen mensen zegt dat ze iets móéten, of als mensen dat zo ervaren, roept dat veel weerstand op.’
Recht op eigen regie
Wat de situatie bij Zozijn extra ingewikkeld maakt, is dat er veel inwonende cliënten zijn. ‘Die hebben hun eigen privéruimte, en recht op regie over hun eigen leven. Je kunt hen niet simpelweg verbieden om in hun eigen huis te roken. Dat maken ze namelijk zelf wel uit – en dat krijg je dan ook terug.’
Dat weet Schouten, omdat het project om Zozijn rookvrij te maken in eerste instantie helemaal niet zo goed liep. ‘We hadden een visie die uit leek te stralen dat iedereen móést stoppen met roken. Dat is voor rokers natuurlijk best een negatieve insteek, en dat helpt niet om mensen in beweging te krijgen. De afgelopen jaren hebben we daarom hard gewerkt aan een insteek waar wél draagvlak voor is. En die krijg je alleen door mensen uit álle lagen en afdelingen van de organisatie erbij te betrekken – zeker ook de cliënten.’
Iedereen denkt mee
Het projectteam zette de dialoog binnen teams centraal. En in een nieuw organogram zette ze de teams ook letterlijk centraal. ‘Dat noemden we het organisch organogram, en het hielp ons om het belang van draagvlak en dialoog scherp voor de geest te houden. Én om bestuur en management van dat belang te overtuigen. Hun commitment voor onze aanpak was een absolute voorwaarde, en is er ook gekomen. Zo konden we met een heel breed projectteam een nieuwe visie ontwikkelen, waar dus door iedereen over meegedacht is.’
In de nieuwe visie is het doel niet veranderd, maar de insteek en de weg ernaar toe wel. ‘Het beleid is er nu meer op gericht dat mensen geen last meer hebben van elkaars rook. Dat doel steunt iedereen, ook rokers. Praktisch betekent het dat we medewerkers en cliënten niet verbieden om te roken, maar dat we wel afspraken maken over waar en wanneer ze dat doen. Van medewerkers verwachten we een voorbeeldfunctie, en met cliënten maken we maatwerkafspraken.’
Teams die het zelf regelen
Die positievere, praktischer insteek betekent ook dat de teams een belangrijkere rol krijgen. ‘We hebben met zijn allen de visie en de doelen ontwikkeld, nu is het aan de teams om te bepalen hoe ze dat waarmaken. Ieder team is anders, iedere locatie is anders. Collega’s moeten onderling tot afspraken komen die het beste bij hun situatie passen.’ Er zijn bij zo'n twintig teams proefgesprekken gehouden aan de hand van de nieuwe visie. ‘Daaruit blijkt ook dat teams graag met elkaar en hun cliënten in gesprek willen. Het leuke is dat teamleden actief met elkaar in gesprek gaan, ook over hoe tot afspraken met cliënten kunnen komen. Dat is bij sommige mensen nog een hele uitdaging.’
‘We zien dat teams nu ook daadwerkelijk met vragen komen. Die variëren van duidelijkheid, tot hulp bij gesprekken en stoppen met roken. Al die ondersteuning bieden we graag. Zo leggen we uit dat er vanaf 2 april 2024 er in principe geen collega’s meer roken op het terrein en in het zicht van de locatie. En dat er dan nog wel een gewenningstijd is tot 1 juli 2025. Dat geeft teams ruimte. En we merken dat dat energie oplevert, in plaats van weerstand.’
Waarom en hoe wordt Zozijn rookvrij?
Roken past niet bij goede zorg. Voor de gezondheid van rokers en niet-rokers, wil Zozijn toe naar een cultuur waar niet-roken de norm is. En de organisatie wil rookvrij zijn per 1 juli 2025. Maar de toon maakt de muziek: als je tegen mensen zegt dat ze iets móéten, of als mensen dat zo ervaren, roept dat veel weerstand op. Daarom organiseerde de projectgroep breed draagvlak. Niet top-down, maar op basis van een nieuw organogram, waarin de teams centraal stonden. Echt álle lagen en afdelingen dachten mee over de nieuwe visie op roken, ook cliënten en verwanten. En de teams krijgen ruimte én duidelijkheid. De doelen staan vast en zijn positief geformuleerd – de teams maken zelf afspraken over hoe ze die halen.
Wat werkte goed in de aanpak van Zozijn?
- Commitment vanuit het bestuur én een breed draagvlak in de organisatie
- Heldere doelen, en tijd om ze te halen
- Richten op het positieve, de bedoeling van het beleid: gezondheid
Praktijkvoorbeelden van rookvrije zorg
VGN brengt praktijkvoorbeelden in beeld van organisaties die zijn gestart met het thema rookvrije zorg, zodat andere organisaties daar hun voordeel mee kunnen doen. Welke successen behaalden deze organisatie en wat zijn (of waren) knelpunten? Lees de praktijkvoorbeelden hier. Heb jij een praktijkvoorbeeld? Mail deze naar communicatie@vgn.nl.
